80. rocznica wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau

27 kwietnia 1940 r., Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler wydał rozkaz założenia obozu. Jego rozbudowa miała spocząć na barkach więźniów. 

Pierwszy transport Polaków dotarł do KL Auschwitz 14 czerwca 1940 r. z więzienia w Tarnowie. Początkowo miał to być kolejny z obozów koncentracyjnych, tworzonych przez nazistów już od początku lat trzydziestych. Funkcję tę Auschwitz spełniał przez cały okres swego istnienia, także gdy - od 1942 r. - stał się równocześnie jednym z ośrodków „Endlösung der Judenfrage” (ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej) - nazistowskiego planu wymordowania Żydów zamieszkujących okupowane przez III Rzeszę tereny.

W 1944 r., w szczytowym okresie działania, obóz składał się z trzech części:

Auschwitz I,  utworzonego w 1940 r. na terenie i w budynkach przedwojennych polskich koszar;

Auschwitz II-Birkenau, największego z całego kompleksu, utworzonego w 1941 r. na terenie odległej od Oświęcimia o 3 km wsi Brzezinka, z której wysiedlono polską ludność, a zabrane im domostwa rozebrano. W Birkenau naziści wybudowali też większość urządzeń masowej zagłady;

Auschwitz III.  W latach 1942-1944, głównie przy różnego rodzaju niemieckich zakładach przemysłowych a także gospodarstwach rolniczo-hodowlanych, powstało ponad 40 podobozów, wykorzystujących niewolniczą siłę roboczą więźniów. Największy z nich o nazwie Buna utworzono w 1942 r. 6 km od obozu Auschwitz I, przy zakładach syntetycznej gumy i benzyny Buna-Werke. Zostały one wybudowane w czasie wojny przez niemiecki koncern IG Farbenindustrie, któremu SS dostarczało więźniów do pracy. W listopadzie 1943 r. podobóz Buna stał się siedzibą komendantury Auschwitz III, któremu podlegały pozostałe podobozy przemysłowe. 

Teren obozu Niemcy odizolowali od świata zewnętrznego i otoczyli ogrodzeniem z drutu kolczastego. 

Likwidacja obozu Auschwitz rozpoczęła się już w sierpniu 1944 roku. Niemcy planowali zamordować jak najwięcej ludzi zanim będą musieli wycofać się z powodu nadciągającej Armii Czerwonej. Komory gazowe „pracowały” cały czas. Niemcy ostatni raz zagazowali ludzi w listopadzie 1944 roku. Jednocześnie wyprawiali kolejne grupy w morderczy marsz na Zachód, byle dalej od frontu. Do stycznia z obozu wyszło w ten sposób 65 tysięcy więźniów, przede wszystkim Polacy, Rosjanie i Czesi.

Niemcy pozostawili w Auschwitz około 9 tysięcy ludzi. Były to przede wszystkim osoby chore, bardzo słabe oraz dzieci. Niemcy zamierzali ich zabić zanim nadciągną Sowieci. W ciągu kolejnych kilku dni zamordowali 700 osób. Kilkaset kolejnych zmarło w tym czasie z głodu lub w wyniku choroby. Niemcy nie zdążyli zlikwidować więcej osób, gdyż front był już bardzo blisko. Szeregowi niemieccy SS-mani próbowali się ratować, więc porzucali swoje stanowiska.

Niemcy próbowali zarazem zatrzeć wszelkie ślady po swojej zbrodniczej działalności. Palili dokumenty, burzyli budynki, zasypywali wapnem doły, gdzie wrzucali wcześniej ludzkie szczątki, a nawet próbowali wysadzić w powietrze krematoria – to ostatnie zrobili jednak ostatecznie dopiero przed samym opuszczeniem obozu.

Dzień wyzwolenia Auschwitz, czyli 27 stycznia, jest obchodzony jako Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu.